Cuộc chơi thế kỷ 21 l à ở châu Á

François Hollande và Tập Cận Bình tại Bắc Kinh, 25/04/2013.

“Trước chính sách “xoay trục” của Mỹ, Pháp và châu Âu hầu như không có chiến lược nào. Chỉ nhìn xuống rốn của mình, châu Âu để mặc cho Hoa Kỳ đơn độc triển khai một trò chơi phức tạp, đang do dự giữa việc hợp tác hay ngăn trở sự cất cánh của Trung Quốc”.

(Le Monde 26/04/2013) Tháng Ba, chiếc xe tăng cuối cùng của Mỹ rời nước Đức. Chiếc đầu tiên đến nơi vào năm 1944. Cùng với sự ra đi này – theo bình luận của tờ Stars and Stripes của quân đội Mỹ - “cả một chương sử đã đóng lại”. Ngày 25/04/2013, François Hollande bắt đầu chuyến công du đầu tiên đến Trung Quốc, với mục đích chính chừng như là để tìm kiếm một sự tái đảm bảo về kinh tế.

Có gì giống nhau giữa hai sự kiện này? Đó là sự chấm dứt một thế giới – thế giới của thế kỷ 20, và những bóng mờ của nó lên sự sắp xếp giữa các cường quốc. Tiếp đến là Mỹ rút khỏi châu Âu, rồi đến lô-gic “xoay trục” sang châu Á-Thái Bình Dương mà Tổng thống Obama mong muốn. Tiếp nữa là những ưu tư của châu Âu trong nỗi ám ảnh bị sa sút liên quan đến cuộc khủng hoảng.

Nay thì tổng thống của một nước Pháp đầy xáo động với những sự kiện chính trị và tranh luận chính sách xã hội gay gắt, ở trung tâm một châu Âu đang hoài nghi về bản sắc và tiền tệ, hẳn muốn tìm an ủi nơi ban lãnh đạo mới Trung Quốc, mà các ý đồ trên trường quốc tế cho đến giai đoạn này vẫn còn khá bí ẩn.

Trung Quốc có nét đặc thù là từ hai thập kỷ qua đã có sự chuyển đổi ngoạn mục về kinh tế, với tầm vóc và nhịp độ chưa từng thấy trong lịch sử nhân loại. Trong khi đó trên lãnh vực chính trị, Bắc Kinh vẫn duy trì – với một sự đều đặn máy móc – những khuôn mặt lãnh đạo Đảng và Nhà nước cứ mỗi mười năm.

Ông Hollande đến Bắc Kinh với các mối quan tâm về đầu tư và thương mại. Điều này không làm ai ngạc nhiên, trong thời buổi mà các nước đều muốn tranh thủ được thị trường và tư bản của Trung Quốc. Báo chí Anh, cụ thể là tờ Financial Times, nêu ra việc các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã “trải thảm đỏ” tiếp đón người đứng đầu nước Pháp, trong khi Thủ tướng Anh David Cameron bị chế độ Bắc Kinh lạnh nhạt vì vào năm 2012 đã dám nghênh tiếp Đức Đạt Lai Lạt Ma.

Trung Quốc theo dõi rất sát những biến động tại châu Âu, tính dễ tổn thương của đồng tiền chung, và một Liên hiệp mà dự án về chính trị đang bế tắc. Bắc Kinh cũng rất chăm chú quan sát phương cách hình thành một dự án tự do mậu dịch xuyên Đại Tây Dương. Ở đây muốn nói về dự thảo hiệp định Hoa Kỳ - Liên hiệp châu Âu liên quan đến việc thành lập một một khối thuế quan và chuẩn hóa, mà Tổng thống Barack Obama đã quyết định đặt làm một trong những ưu tiên đối ngoại một khi tái đắc cử. Một dự án đã được loan báo trong bài diễn văn về tình hình của Liên hiệp, xứng đáng được tranh luận công khai nhiều hơn tại châu Âu…

Khu vực tự do mậu dịch rộng lớn này tập trung 50% tổng sản phẩm nội địa thế giới, sẽ giúp tăng trưởng, tăng cường sức mạnh Hoa Kỳ và châu Âu trước thử thách lớn lao là Trung Quốc trong thế kỷ 21. Lô-gic là như thế này: nếu liên minh xuyên Đại Tây Dương không được tổ chức tốt hơn, thì liệu đến một ngày nào đó Trung Quốc sẽ áp đặt được các tiêu chuẩn của họ, với trọng lượng của nền kinh tế thứ nhì thế giới ?

Ông Hollande, đang nhón bước tiến về mảnh đất này như bao người khác, đã không đặt nước Pháp vào vị trí đầu tàu của dự án. Cũng không tìm cách làm nổi bật một cách công khai. Não trạng Pháp mà người ta đã biết rõ về “đặc thù văn hóa” hay vấn đề nông nghiệp, sự do dự không muốn thuận theo sáng kiến của Mỹ, chắc chắn là không lọt qua nổi cặp mắt của Bắc Kinh. Chính quyền Trung Quốc thừa biết là ngay cả nếu hiệp định được thương lượng giữa Washington với Ủy ban Bruxelles, những vấn đề nhạy cảm đối với nước Pháp cũng nằm trong nghị trình.

Về mặt thương mại, dự án càng tham vọng thì càng có nhiều trở ngại về chi tiết. Nguy cơ Pháp thụt lùi trên “mặt trận” này là quá lớn, trong khi bà Angela Merkel đã đi bước trước, làm mưa làm gió trong quá trình thương lượng, đối thoại trực tiếp với người Mỹ vốn muốn đạt được kết quả sau hai năm. Tuy vậy cũng có những mâu thuẫn về phía Đức, nơi mà sản phẩm thịt có hormone của Mỹ không được ưa chuộng và nhất là có một thực tế mới: từ năm 2012 đối tác thương mại hàng đầu của Đức là Trung Quốc.

Các nhà lãnh đạo Bắc Kinh từ lâu đã giã biệt những ảo tưởng khủng khiếp của chủ nghĩa Mao-ít, nhưng vẫn còn ấn tượng với nước Pháp trong thập niên 60, khi tướng De Gaulle qua mặt người Mỹ, công nhận nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Tướng De Gaulle không ngần ngại đánh giá chế độ Bắc Kinh là “độc tài”, nhưng có cái nhìn rộng và mang tính lịch sử về một “Trung Hoa muôn thuở”.

Trước chính sách “xoay trục” của Mỹ, Pháp và châu Âu hầu như không có chiến lược nào. Chỉ nhìn xuống rốn của mình, châu Âu để mặc cho Hoa Kỳ đơn độc triển khai một trò chơi phức tạp, đang do dự giữa việc hợp tác hay ngăn trở sự cất cánh của Trung Quốc.

Có thể đánh giá về mặt chính trị hiệp định tự do mậu dịch mà Barack Obama đang có tham vọng: một sự tái thúc đẩy quan hệ Âu – Mỹ có phần nhạt nhòa trong nhiệm kỳ đầu, cùng với việc thành lập một khối tự do mậu dịch khác – “Xuyên Thái Bình Dương” – mà Nhật Bản vừa nhập cuộc. Một khối Âu-Mỹ-Á để đối phó với Trung Quốc? Không đơn giản như thế. Washington cho biết nếu Trung Quốc chấp nhận bước vào hệ thống quy định chung, thì cánh cửa sẽ được mở.

Điều quan trọng là làm thế nào tìm được phương cách mà cường quốc Trung Quốc có thể hòa nhập vào một trật tự thế giới đang chuyển đổi. Thương mại và an ninh cùng song hành với nhau. Pháp cũng như châu Âu không thể là nhân tố chiến lược quan trọng tại châu Á-Thái Bình Dương, nhưng cần phải có sự chọn lựa rõ ràng.

Để tăng thêm cơ hội quay lại với tăng trưởng, để đặt chân vững chắc vào một tổng thể lớn mà phía sau vấn đề thuế quan là sự hình thành các kiến trúc và tiêu chuẩn của thế giới tương lai, nước Pháp của François Hollande cần phải tận lực lao vào, phải kiên quyết hỗ trợ dự án này. Chuyến đi Bắc Kinh là cơ hội không nên bỏ lỡ để thoát khỏi các nhập nhằng. Cuộc chơi thế kỷ 21 là tại châu Á.